Chajes Wiktor (Wigder)

Działacz społeczny i polityczny na rzecz ludności polskiej i żydowskiej, bankier, wiceprezydent Lwowa. Urodził się 28 września 1875 r. we Lwowie w rodzinie chasydzkiej . Jego ojciec, Salomon Chajes, był kupcem, matka, Henryka (Hinde), była córką kupca Lejbate Kesslera. Ród Chajesów przybył do na ziemie polskie w XVII w., wywodzili się z niego znani rabini i uczeni, m.in. talmudysta i hebraista Chajes Izaak ben Jakub (1660–1726).

W dzieciństwie uczęszczał jednocześnie do chederu oraz miejskiej szkoły im. T. Czackiego we Lwowie – to właśnie kultura i język polski miały wpłynąć na jego asymilację. W 1885 r. rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie. W 1892 r. został aresztowany za działalność w polskiej organizacji niepodległościowej Biały Orzeł. W 1895 r. ukończył Akademię Handlową w Berlinie. Ożenił się z Celiną Sternbach. Był właścicielem lwowskiego Domu Bankowego Schütz i Chajes. Był zasymilowanym Żydem, uważał się za Polaka wyznania mojżeszowego. Odczuwał silne związki zarówno z tradycją i kulturą polską, jak i żydowską. Był reprezentantem i obrońcą ludności żydowskiej. Propagował asymilację Żydów, jednak wraz ze zmianą polskiej polityki narodowościowej wobec mniejszości żydowskiej, a także zwątpieniem w szansę asymilacji, zwrócił się w stronę ruchu syjonistycznego. Był członkiem organizacji charytatywnych oraz gospodarczych, m.in. Izby Handlowej i Przemysłowej. Wspierał asymilacyjne stowarzyszenie akademickie Zjednoczenie, należał także do Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej im. Bernarda Goldmana, które propagowało polską oświatę i „propolskiego ducha” wśród młodzieży żydowskiej Galicji. W latach 1912–1914 uczestniczył w pracach Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. W 1913 r. został wybrany do Rady Miasta Lwowa. W trakcie I wojny światowej był organizatorem zbiórki pieniężnej na Legiony Polskie, z jego inicjatywy była wydawana „Depesza” – pismo wzywające do zaciągania się do legionów polskich. Wówczas był pracownikiem Naczelnego Komitetu Narodowego. Był organizatorem obozu asymilacyjnego, dążył do równouprawnienia ludności żydowskiej z ludnością polską. W 1919 r. był uczestnikiem Walnego Zjazdu Zjednoczenia Polaków Wyznania Mojżeszowego Wszystkich Ziem Polskich, które miało miejsce w Warszawie. Doszło tam do zjednoczenia ugrupowań asymilacyjnych. Był założycielem i prezesem Żydowskiego Związku Obywatelskiego, Chajes prowadził aktywną działalność polityczną i społeczną. Był m.in. wiceprezesem gminy wyznaniowej, wiceprezesem Giełdy, prezesem Organizacji Kupców i Przemysłowców, założycielem Towarzystwa Szkoły Handlowej. W latach 1920–1939 organizował Targi Wschodnie. W 1929 r. został prezesem kahału, a w czerwcu 1930 r. i 1934 został wybrany na wiceprezydenta Lwowa. W 1935 r. wydał Sześć lat Gminy Wyznaniowej we Lwowie 1929–1934. Odznaczono go Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta (1931), Medalem Niepodległości (1933) i Złotym Krzyżem Zasługi (1937). W latach 30. był świadkiem upadku programu asymilacji Żydów, próbował temu przeciwdziałać m.in. poprzez zainicjowanie powstania asymilacyjnego Związku Pracy Zjednoczeniowej we Lwowie oraz powołanie w 1937 r. ogólnopolskiego Związku Pracy Zjednoczeniowej. W 1937 r. wszczęto wobec niego śledztwo w sprawie naruszenia funduszy w zarządzaniu kahałem, którego był wcześniej prezesem. W 1938 r. stanął na czele Związku Popierania Turystyki Królewskiego Stołecznego Miasta Lwowa, którego celem było promowanie ziemi lwowskiej. W trakcie II wojny światowej organizował we Lwowie Komitet Pomocy dla Żołnierzy. Został aresztowany i uwięziony we Lwowie, wiosną 1940 r. przewieziono do obozu w Starobielsku, gdzie zmarł prawdopodobnie w 1941 r.

Literatura:

Pierzchała Paweł, Wstęp, [w:] Semper Fidelis. Pamiętnik Polaka wyznania mojżeszowego z lat 1926–1939, wstęp i przypisy P. Pierzchała, przedmowa T. Krzyżewski, Kraków 1997.

Krzyżewski Tadeusz, Przedmowa, [w:] Semper Fidelis. Pamiętnik Polaka wyznania mojżeszowego z lat 1926–1939, Kraków 1997.

Chajes Wiktor, Semper Fidelis. Pamiętnik Polaka wyznania mojżeszowego z lat 1926–1939, wstęp i przypisy P. Pierzchała, przedmowa T. Krzyżewski, Kraków 1997.

Chajes Wiktor, Sześć lat Gminy Wyznaniowej we Lwowie 1929–1934, Lwów 1935, https://polona.pl/item/szesc-lat-gminy-wyznaniowej-zydowskiej-we-lwowie-1929-1934,NzIxMzgzNzE/2/#info:metadata [dostęp: 30.01.2024]

Chajes W., „Z pamiętnika”, w: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880-1897, Lwów 1930, http://sanockabibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/782/edition/712/content [dostęp: 30.01.2024]

Źródło wykorzystanej fotografii: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Opracowała dr Anna Wilk-Zielińska